رهیافت فرهنگ

صــــابر اکبــــری خضـــری

رهیافت فرهنگ

صــــابر اکبــــری خضـــری

رهیافت فرهنگ

* صابر اکبری خضری
* مدرس علوم اجتماعی در دانشگاه؛ پژوهشگر فرهنگ و حکم‎رانی فرهنگی
* دکتری مردم شناسی دانشگاه تهران
* کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات / گرایش سیاست گذاری فرهنگی / دانشگاه امام صادق (ع)
* اینجا: جستارها، مقالات، یادداشت ها، روایت ها و خرده روایت های من از زندگی
* سایر فعالیت های من در فجازی: https://zil.ink/mosafer.rezvan

طبقه بندی موضوعی

۳ مطلب در اسفند ۱۳۹۹ ثبت شده است

مسعود می گفت نمی دانم مهرعلی کی تصمیم گرفت مهر آخر فامیلش را بردارد و بگذارد اول اسمش، اما الآن اگر در روستا بگویید علی یعقوبیان مهر چند ثانیه ای برّ و برّ نگاهتان می کنند و می گویند مهرعلی را می گویی؟! مهرعلی و مسعود زندگی در شهر را کنار گذاشتند و به روستا رفتند، نه شبیه خیال پردازی های رمانتیسیتی و فانتزی مآبانه، آن ها انتخاب کردند، بعد از این که همه سختی ها و محرومیت ها را دیدند، اگرچه من در نهایت با تصمیمشان و در یک سطح خیلی کلی تر با ایده شان مخالفم، امّا دلیل نمی شود روحیه و کارشان را تحسین نکنم.

دروغ چرا، شاید بار اولی که به حاجی بیگی آمدم و مهرعلی را دیدم، در دلم گفتم از آن هایی نیست که من خوشم بیاید، فکر کردم سطحی است، اورجینال نیست، اما حالا که تقریبا یک سالی می گذرد و بیشتر و بیشتر به حاجی بیگی رفت و آمد کردم، برای خیالات خام خودم متاسفم و البته از تغییرشان خوشحال. مهرعلی اگرچه کارها را درست انجام می دهد، خانه های اهالی را تعمیر می کند، به نظم خانه حساس است، غذا درست می کند و واقعا هر کاری از دستش بر می آید، اما ارزش اصلی او این ها نیست.

مهرعلی بیشتر از آهن ها و چوب ها و خانه ها و "عروسک" ها (و قصه هایشان) و قالی ها و ... به "آدم" ها توجه می کند. اگر یک روز بگویی حال کار نداری، درک می کند، خواهرزاده هایش را با همه شر و شوری ها درک می کند، مادرش را درک می کند و مراقب احوال اطرافیانش است. مهرعلی به شدت متعهد است، خود را پیامبر روستا نمی داند، در کنار و هم عرض اهالی است، بنابرین طبیعی است که گاهی با یکی جروبحثش هم بشود. این یعنی روستا، روستا مکان اولویت آدم ها بر چیزهاست، آدم ها بر سنگ ها، بر چوب ها... اگر کاهگل و عروسک و ... هم اهمیتی دارند، در نهایت برای زندگی و حال بهتر و رقیق تر همین آدم هاست. در نتیجه نه نتیجه کار، که شدن و صیروریت کار اهمیت دارد.

توسعه (شهر) در برابر آبادانی (روستا)، یک ایده آل گرایی شی واره دارد، اتمام کار مهم است، کار باید به بهترین و اثرگذارترین و بهره ور ترین شکل ممکن اتفاق بیافتد، ولو به قیمت خرد شدن و رنجیدن و تحت فشار بودن آدم ها. از کجا می فهمیم در کار آبادانی روستا موفق شده ایم؟ اگر نزدیک ترین افراد شما، تحت فشار فعالیت های شما هستند، شما هنوز روستایی نشده اید، آبادانی روستا، نرم و منعطف است، نه سخت و زمخت، روح آبادانی روستا کاهگلی است، اگر مثل سیمان سفتیم، در دل روستا، شهری هستیم.

توسعه حتی اگر دورها و دیگران را خوب کند (که در نهایت نمی کند)، خود و نزدیکان را می خراشد و با بی توجهی از کنارشان یا شاید حتی از رویشان، رد می شود. مهرعلی، خودآگاه یا ناخودآگاه، در اولویت بودن انسان ها و احوالاتشان را درک کرده و بیشتر از طرح های توسعه روستایی، به دنبال دل هاست. حتی اگر نتواند با ادبیات علمی و نظرپردازانه بیان کند، حتی اگر ایده پردازی درجه ۱ نباشد، حتی اگر ارائه دهنده ای قهار و فریب دهنده ای ممتاز نباشد، اما روز به روز بیشتر همانی می شود که باید باشد، مهر و علی.

فرشته اش به دو دست دعا نگه دارد...

پ.ن: داستان جالب مهرعلی و مسعود و روایت های آن ها از زندگی روستایی را حتماً در اینستاگرامشان دنبال کنید، اما حتی بعد از دیدن همه پست ها هم، درکی از زندگی آن ها در آن شرایط و سختی ها، مشکلات و لذت هایش نخواهید داشت.

۰ نظر موافقین ۲ مخالفین ۰ ۲۸ اسفند ۹۹ ، ۲۱:۵۵
صابر اکبری خضری

آزادی، همواره متضمن نوعی بی تعلقی است، و فاصله زیادی بین بی تعلقی و معلق بودن نیست، شاید کوشش در راه آزادی مطلوب ما باشد، اما لحظه رسیدن به آن، شدیداً دهشتناک است. درست از همان لحظه رسیدن به آزادی، ترس و فرار از آن شروع می شود. برای آزادی باید تلاش کرد و به آزادی نباید رسید. آزادی نقطعه تعلیق است. شخص آزاد، دلهره ای عمیق و شدید را تجربه می کند، جامعه آزاد نیز همین طور. ماندن در موقعیت آزادی، کوششی قهرمانانه می خواهد، تن در ندادن به قدرتِ شدیدِ جاذبهِ لحظهِ در آغوش بودن، مستلزم یک کشمکش همیشگی درونی است؛ چنان که کسی قصد کند بر خلافِ جهتِ جاذبه یا بهتر بگویم، خلافِ جهتِ حرکتِ امواج سیل آسا، -به تنهایی- دست و پا بزند. آزادی شبیه حرام زادگی است، بودنِ بدونِ مأمن.

شدیدترین آدم ها و خطرناک ترین آدم ها و نزدیک ترین آدم ها نسبت به جزمیت، همان هایی هستند که به آزادی نزدیک ترند یا تجربه آن را داشته اند، چون حس کرده اند که رهایی علیرغم همه واحسرتاهایی که مردمان در فراغش سر می دهند، چه بی وزنیِ مخاطره آمیزی است، آن ها حاضرند برای دور کردنِ این افریته شوم، بهای گزاف پرداخت کنند، شدیدترینِ ترس ها همین است که آدمی به خود بیاید و ببیند در هیچستانِ هزارِتویِ ناکجاآباد، رها شده و سرگردان است، نه آمده و نه مقصدی برای رفتن دارد، چنین است که اگر هم حرکتی می کند، صرفاً از رویِ نماندن است، امّا می داند به آن جا هم که برود، باز همین حال تکرار می شود، پس مقصد فعلی هم قدرت چندانی برای امنیت بخشی ندارد.

من فکر می کنم کسانی که شدیداً دلباخته قطعیت اند، ترسی عمیق همه وجودشان را در برگرفته است، ترس از ارتفاع، ترس از مععلق شدن، ترس از روی هوا رفتن و روی هوا دیدن همه چیز، این اندیشه بسیارخطرناک و سهمگین که مکناد اگر صادقانه بنگرم، آن احتمالِ -اگرچه اندک ولی شومِ- معلق بودن همه چیز درست باشد؟! این ترس و این احتمالِ خفیف ولی همیشگی و عمیق، آن قدر هراسناک است که موجب شود بسیارِ انسان ها، چنان طفلِ معصومِ گمشده ای، شدیداً دویده و به آغوش مادرِ حقیقت پناه ببرند و خود را در آن آغوشِ سرشار از امنیّت، با نیرویی هر چه بیشتر، بفشارند.

همین است که محتمل ترین آدم ها نسبت به جزمیت، کسانی اند که -لااقل بالقوه- درکی از آزادی و مخاطرات آن دارند، به آزادی نزدیک ترند و هر لحظه خطرِ آن را احساس می کنند. آزادی گاهی انتخاب نمی شود، بلکه هجوم می آورد. اگر آزادی همسایه شد، سایه اش بر حیاط خانه دیگری نیز می افتد و بویِ دلفریب و در عین حال دلهره آورش حس می شود. نزدیک شدن به آزادی، نزدیک شدن به همان صدای دهلی است که حقیقت، زندگی، فرهنگ، جامعه و بسیاری دیگر انسان را از نزدیک شدن به آن برحذر می داشتند. اگر آزادی واقعاً نزدیک شد، احتمالاً بیشتر افراد تمهیدی برای دور کردنش می اندیشند. قابل درک است که از دل کشورهایی در دلِ اروپا، مجذوبان به داعش پیدا شود.

همچنان ما نیز بسیاری را در اطرافمان دیده ایم که گویی خود انتخاب کرده اند بی چون و چرا تبعیت کنند، مرید باشند، مجذوب شوند و به هر گونه اغوایی که لباسِ فرهنگ، رشد، توسعه، دین یا ... به تن دارد، تن در دهند. در این موقعیت هر چیزی که به هر بهایی، آزادی های بالقوه یا بالفعل را سلب کند و آدمی را به همان محدوده کوچک و امنِ آغوش گونه ببرد، غنیمت است. فراهم کردنِ امنیّت کاذب به هر وسیله ای، علوم طبیعی، قطعیت های اثباتی و ایده علم، عرفان، گروه های سیاسی رادیکال، جنبش های بنیادگرای دینی، نظام های سلطه گر و اقتدارگرا یا ...

قطعیت ها، کنش ها، پیش رفتن ها، آرام گرفتن ها، آغوش ها و در یک کلمه مادرها، شدیدترین نیروی جاذبه در عالم را دارند. به نظر من همیشه باید در موقعیتی دوگانه، در خوف و رجا نسبت به آزادی بود. آزادی ناب یعنی نیستی، یعنی مهیب ترین نیروها علیه زندگی، یعنی وجه سیل آسا و دیونیسوسی هستی و البته نه باید چنان مهندسان، دانشمندان، مریدان و ... خود را تمام و کمال در خدمت زنجیرهایِ امنیت قرار دارد. چنان پرندگان باید بود، پرواز می کنند و البته فرود می آیند، لانه ای دارند که نقطه ثقل حرکت آن هاست، اما این لانه مانع از پریدن و حتی مهاجرت آن ها نیست، چه این که لانه را می توان باز جای دیگری ساخت. به هر ترتیب هرگز نباید بدون لانه بود و هرگز نباید لانه ها را با سیمان درست کرد تا شدیداً گرم و مطبوع شود.

۱ نظر موافقین ۳ مخالفین ۰ ۱۱ اسفند ۹۹ ، ۱۹:۰۷
صابر اکبری خضری

خوب به خاطر دارم که در ترم اول تحصیل، جمله عجیبی از دکتر فیاض شنیدم که حال معنای آن را به خوبی درک می کنم. دکتر فیاض می گفت حوزه های علمیه -همچون دانشگاه- دچار اشرافیت هستند! آن موقع گمان می کردم منظور از اشرافیت، ثروت مندی و تجمل گرایی در زندگی اقتصادی است، در ذهن خود به حرف دکتر خندیدم و کمی پیروزمندانه گفتم شما اصلاً روحانیون را نمی شناسید وگرنه نمی گفتید دچار اشرافیت شده اند! دکتر گفت هر کس که مسئله اش، مسئله مردم نباشد، اشراف است و به همین معنا، حوزه و دانشگاهِ ایران اشرافیت معرفتی دارند، دانشگاه اشرافیت معرفتی اش در نسبت با جغرافیا است، چرا که مسائل و دغدغه اش، در بعد جغرافیا نه متناسب با بوم و موقعیت ما، بلکه در نسبت با غرب شکل می گیرد و حوزه نیز معضل اشرافیت معرفتی در بعد تاریخ دارد؛ مسائلی که دغدغه امروز حوزویان است، مربوط به سال ها و در برخی موارد قرن ها پیش است؛ دانشگاه اشرافیت معرفتی مکانی و حوزه اشرافیت معرفتی زمانی دارد... امروز حدوداً هفت سال از آن ماجرا و از آن حرف می گذرد و هر چه جلوتر می رویم، بیشتر به عمقِ نظر دکتر فیاض پی می برم.

آن چه در پست مطالعه می کنید، بخشی از متن اصلی است. برای دانلود متن کامل ایجا کلیک کنید.

نکته اساسی و قابل تأمل در این میان، تصور این دوستان، از غرب است. این که ما غرب را هنوز پوزیتویست بدانیم و با نقد آن، خیال کنیم دشمن دیرینه را شکست داده ایم، تصوری خطرناک و البته گمراه کننده است. اثبات گرایی و نقد آن که اکنون یکی از دغدغه های جدی دوستان تبدیل شده، مدت هاست منقضی شده، و البته به نظر حقیر، آن چه در این کشکمشِ با دشمن فرضی اهمیت دارد، نه بعدِ معرفتی آن، بلکه بعد کارکردی آن است. نقدِ اثبات گرایی (که البته قابل نقدترین و ساده ترین رویکرد هم برای نقد است!) حال دستاویزی شده که توهّم حضور در متن علومِ انسانی و دعواهای آن را برای حوزویان ایجاد می کند و بیشتر کارکردِ خودقوی پنداری و زمین زدن دشمن دارد، اما افسوس که این دشمن قرن ها پیش در خود غرب شکست خورده بود، و قوطی ای که درش بارها باز و بسته شده بود، باز کردنش نه هنری دارد، نه افتخاری و نه البته اهمیت و اولویتی...

آن چه در پست مطالعه می کنید، بخشی از متن اصلی است. برای دانلود متن کامل ایجا کلیک کنید.

 

۰ نظر موافقین ۱ مخالفین ۰ ۰۵ اسفند ۹۹ ، ۲۳:۲۰
صابر اکبری خضری