راهبردهایی برای ترمیم سرمایه اجتماعی در دولت وفاق ملی
«سرمایه اجتماعی» شاکله تعامل دولت-ملت در جامعه است. هرچه میزان سرمایه اجتماعی بالاتر باشد، احساس یکپارچگی و هموندی میان آحاد مختلف مردم و حاکمیت بیشتر می شود. تنها در این صورت است که سیاستها و برنامه های حکمران، قابلیت تحقق پیدا می‌کند و به جریان عمومی‌بدل خواهد شد. کاهش سرمایه‌اجتماعی به باور جامعه شناسان و سیاستگذاران، در ردیف مهم‌ترین چالشها و مسائل کنونی جامعه ایران است. اگر روند کاهش سرمایه‌اجتماعی اصلاح نشود، پیامدهایی نظیر کاهش امید اجتماعی، کاهش مشارکت اجتماعی، گسترش انفعال و فرسایش اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. این نکته قابل تأمل است که سرمایه اجتماعی دولت و حاکمیت یا به عبارتی سرمایه اجتماعی کلان مقیاس، در ارتباط با دو «سرمایه سیاسی» و «سرمایه ایدئولوژیک» معنا می یابد؛ به عبارتی یک رابطه تریالیکتیک میان این سه سرمایه «اجتماعی»، «سیاسی» و «ایدئولوژیک» برقرار است و تغییرات هر کدام، بر سایر اجزا تأثیر متقابل دارد. در این یادداشت به راهبردهایی اشاره خواهد شد که برای ارتقای سرمایه اجتماعی متناسب با اولویتهای کشور، اقتضائات اجتماعی و ظرفیتهای دولت وفاق ملی لازم و مهم به نظر می‌رسد.
اصلاح سازکار سامعه نهاد حکمران
مهم‌ترین عامل افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی نهاد حکمران میان مردم، احساسِ شنیده شدن، نمایندگی و اثرگذار بودن است. لازم است تا «سامانه سمع» (سامانه مطالبات عمومی) هرچه سریع‌تر اجرایی شود و بطور گسترده در رسانه های عمومی‌معرفی شود. البته این گام نخست است و گام مهم‌تر، تحقق بخشیدن و پیگیری مطالبات این سامانه است تا اثرگذار بودن آن برای مردم احساس شود و امری نمایشی تلقی نشود. همچنین رصد و پایش مداوم شاخصهای سرمایه اجتماعی در فواصل مشخص (انتهای هر فصل) ضروری است.
اصلاح سازکار ناطقه نهاد حکمران
تعامل دولت-ملت شامل دو سازکار «سامعه» و «ناطقه» می شود. بیشتر چالشهای سرمایه اجتماعی و تزلزل در افکار عمومی، از لکنت ناطقه و عدم توانش زبانی و گفتمانی دولت و نهاد حکمران برای ارتباط مؤثر با جامعه، ناشی می‌شود. برای ارتباط مؤثر با آحاد جامعه، لازم است تا مردم ایران از نظر وضعیت سرمایه اجتماعی و اتخاذ راهبرد خاص نسبت به هر بلوک دسته بندی شوند. باید توجه داشت در حال حاضر جامعه ایرانی از پیچیدگی های فراوانی برخوردار است و ارزشها، باورها و نگرشهای بلوکهای مختلف، تفاوتهای جدی دارند که ایجاب می کند برای افزایش اعتماد، سرمایه و مشارکت اجتماعی هر دسته، برنامه ریزی و طراحی فرهنگی، رسانه‌ای، تبیینی و سیاسی خاص آن دسته صورت پذیرد. همچنین باید برای هر یک از وزیران و افراد شاخص هیأت دولت، رتوریک خاص طراحی کرد.
ایجاد کارگروه تبیینی-رسانه‌ای اقدامات دولت
گاهی برخی اقدامات که بدون پیوست تبیینی-رسانه ای انجام می‌شود نظیر اصلاح قیمت بنزین در سال 1398، ضربه عمیقی به پیکره سرمایه اجتماعی می‌زند. با توجه به گستردگی اقدامات و برنامههای بخشهای مختلف دولت، لازم است تا به صورت متمرکز کارگروهی برای تدوین و پیادهسازی پیوستارهای رسانه ای و تبیینی تصمیمات بخشهای مختلف دولت ایجاد شود. این مهم درباره هرگونه مداخله یا برنامه ای که دارای پیامدها و ایجاد نوسان در ابعاد اقتصادی و اجتماعی زیست روزمره مردم می شود، ضروری است. لازم است که تخاطب مستقیم، هدفمند و موقعیتمند با کارگران، معلمان، کارگران ساختمانی، رانندگان درون شهری و برون شهری، پرستاران، کشاورزان، صیادان، کوله‌بران، اصناف و... داشته باشیم. توجه به تقویم اجتماعی و زمان رویدادها و پیامک‌های رئیس دولت بسیار مهم است. «سامانه‌ها» و «رسانه‌ها» دو رکن اساسی در تحقق این سامعه و ناطقه هستند.
حل مسأله با نوآوری نخبگان
تعامل و هماندیشیهای واقعی میان مدیران ارشد دولت و نخبگان، ارائه فهرست‌های دقیق از برنامه‌ها خصوصاً در تحقق برنامه هفتم و از همه مهم‌تر مبنا قرار دادن 10 ابرمسأله ملی (سربازی، مسکن، ازدواج، اشتغال، اقتصاد دریا پایه و...) و 20 ابرطرح ملی (انتقال آب خلیج فارس به مناطق مرکزی، طرح جامع فاضلاب اهواز، رتبه‌بندی فرهنگیان، احیای دریاچه ارومیه، طرح نفت و گاز شمال و...) در اوج سیاست رسانه‌ای دولت بسیار مهم است.
پرهیز از تحریک گسلهای اجتماعی
چنانکه رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ابتدای سال‌جاری فرمودند، سیاست قطعی و اولویت دار کشور در حال حاضر حفظ انسجام اجتماعی و پرهیز از قطبی‌شدن و شکاف اجتماعی است. باید توجه داشت در شرایط ملتهب، هرگونه مداخله سخت در عرصههای اجتماعی، منجر به بروز شکافها و سقوط سرمایه اجتماعی می‌شود؛ در این شرایط حتی بکار بردن برخی اصطلاحات یا بیان و تأکید روی برخی سیاستها یا موارد در حال برنامه ریزی غیرقطعی نیز میتواند زمینه ساز تنش ها و تحریک گسلها و نقاط حساس و مزمن اجتماعی باشد.
ایجاد نشاط اجتماعی با رویدادهای مشارکتآفرین
نشاط اجتماعی یکی از ارکان مولد سرمایه اجتماعی است. در این راستا طرح جامعی با عنوان «پویش ملی نشاط اجتماعی» مبتنی بر رویدادهای مشارکت آفرین، جشن های مردمی‌و آیینهای بومیمحلی اقلیم های مختلف فرهنگی ایران در شورای فرهنگ عمومی‌کشور طراحی و تصویب شد که اجرای آن به اعتبارات و هماهنگی دستگاههای اجرایی نیازمند است. همچنین می توان ابررویدادهای جریانسازی نظیر کنسرت بزرگ ایران با حضور هنرمندان ملی را در محیطهای عمومی نظیر ورزشگاه آزادی با حضور اقشار مختلف مردم و با محوریت اشعار ملی طراحی کرد. بطور کلی باید توجه داشت پیگیری هوشمندانه انشراح و انبساط فرهنگی و تحقق رونق در عرصه هنر و صنایع فرهنگی بسیار مؤثر است. سینما، یک پیشانی فاخر برای شکوفایی هنر است. منظومهها و مجموعه های فرهنگی، فراغتی، هنری و تفریحی، گردشگری، اردوهای دانش‌آموزی، فعالیتهای هنری، قرآنی و تربیتی مدارس و مساجد باید بطور محسوس افزایش یابد.
استفاده از ظرفیتهای تاریخی و ملی ایران
یکی از ارکان هویت فرهنگی ایرانیان، میهندوستی و علاقه به مؤلفه های مرتبط با تاریخ ایران است. جامعه ایرانی در حال حاضر به آن سطح از بلوغ هویتی رسیده که مؤلفههای «ملی» و «دینی» را در تقابل نمی‌بیند و میان آنها همگرایی ایجاد می کند. به طور خاص پیشنهاد افزودن روزهای جشن مهرگان و جشن سَده به تقویم رسمی‌کشور با برنامه ریزی خاص فرهنگی راهگشاست. این اقدام هم باعث ایجاد امید و افزایش سرمایه اجتماعی در آحاد مختلف مردم خواهد شد و هم زمینه سوءاستفاده معاندان از این بسترهای هویت تاریخی را از میان خواهد برد. جشن سده و جشن مهرگان نیز مانند نوروز و یلدا میتوانند در راستای ارزشهای اخلاقی و انسانی بکار گرفته شوند.
